об

I

[آب]

1. моеи шаффофи беранг, ки дар ҳолати софӣ ва беолоишӣ аз омезиши химиявии як унсури оксиген ва ду унсури ҳидроген иборат аст; оби маъдан обе, ки дар таркиби худ маъдан дорад; оби гарм муқоб. оби сард; оби равон оби ҷорӣ: муқоб. оби истода; оби хом оби ноҷӯш, обе, ки онро наҷӯшондаанд; оби ширгарм оби нимгарм; оби ширин оби софи нӯшокӣ; оби шифо оби шифобахш, оби табобатӣ; оби ях яхи обшуда, оби хеле сард; оби ҷӯш обе, ки дар ҳоли наздик ба ҷӯшидан аст; оби ҷӯшонда, обе, ки ҷӯшонда шудааст; оби ғӯра усорае, ки аз ғӯраи ангур тайёр мекунанд; ба об мондан (чорпоро) ба обхӯрӣ сар додани чорпо, об додан, об хӯрондан; об андохтан (ба зарфе) об пур кардан, об рехтан (аз зарфе ба зарфе); об додан а) об нӯшондан; б) обёрӣ кардан; об задан об пошидан, об афшондан (ба замин), обпошӣ кардан; об зер кардан ҷоеро туғён карда замин ё киштеро пахш кардани оби дарё; об кардан а) ба моеъ гардондан, ба об табдил кардан, гудохтан (филизотро); б) чизеро махфиёна фурӯхта пулашро ба киса задан; в) касеро мафтун кардан; об кашидан а) об баровардан аз чоҳ; б) обро ҷаббида ба худ гирифтани чизе; об кашондан аз ҷое ба ҷое бурдани об бо чалак, машк ва ғ. ; об пошидан ниг. об задан; об рехтан (ба дасти касе) барои дастшӯии касе аз офтоба ё зарфи дигаре об равон кардан; обро буридан а) ҷараёни обро қатъ кардан, пеши обро гирифтан; б) ба бар ва ба муқобили ҷараёни об шино карда гузаштан; об сар додан ба ҷое об кушодан, об ҷорӣ сохтан ба ҷое, обёрӣ кардан заминеро; об хӯрдан а) об нӯшидан (одам); б) сероб шудан (замин); аз давлати шолӣ кирмак ҳам об мехӯрад (зарб.)

2. дарё, рӯд; оби шӯх дарёе, ки бо шӯру ғалаён равон аст

3. сиришк, ашк; оби чашм, оби дида; оби чашм кардан (рехтан) гиристан, ба гиря омадан; об чарх задан (дар чашм) ашк пайдо шудан дар чашм, ҳолати гиря рӯй додан

4. нутфа, манӣ, оби пушт

5. кит. бавл, шоша, пешоб

6. мустароҳ, мабраз, обхона

7. маҷ. тароват, тозагӣ; равнақ

8. обрӯ, эътибор, ҷоҳу манзалат

9. тоб, тавон

10. симоб, ҷева, зайбақ

11. шарму ҳаё: оби ангур шираи ангур, шароб; оби бинӣ луобе, ки аз димоғи кас мебарояд; оби дандон як нав ширавор, чақ-чақи дандон: оби дарё обе, ки дар дарё ҷорист, обе, ки аз дарё гирифта шудааст; оби даҳон моеи луобдоре, ки аз ғуддаҳои даҳон мебарояд; оби зери коҳ киноя аз касе ки худро дар зоҳир сода, некӯкор нишон медиҳаду дар ботин фитнаангез ва маккор аст; оби зиндагӣ а) мувофиқи ривоёт чашмае, ки нӯшандаи оби он гӯё зиндагии абадӣ меёфтааст; б) оби дарёе, ки ба заминҳо таровату ободӣ мебахшад; оби набот а) қиёме, ки баъд аз шӯша бастани набот дар деги наботпазӣ таҳнишин мешавад; б) навъе аз ҳалво, ки аз орду шакар мепазанд; оби никоҳ д. обе, ки вақти хондани хутбаи никоҳ дар зарфе пеши мулло мегузоранд ва баъд онро ҷавонон бо нияти нек меошоманд; оби явғон хӯроки обакии бегӯшт; оби Хизр кит., ниг. оби зиндагӣ; оби ҳаёт // оби ҳайвон ниг. оби зиндагӣ; оби ҷав пиво; обу оташ ду чизи сахт ба ҳамдигар зид, ду чизи оштинопазир; обу ранг зебоӣ, ҳусн, латофат; обу ранги сухан бадеият дар сухан, ҷозиба ва асари сухан; обу таом хӯрок, хӯрданӣ; обу тоб ҷило, сафо, дурахшонӣ, тароват; обу тоб ёфтан нашъу намо кардан, пухта шудан, обдида шудан (мас., пӯлод); обу ҳаво маҷмӯи ҳодисаҳои атмосферӣ (хунукӣ, гармӣ, фишори ҳаво ва ғ.); шароити иқлими ҷое; об аз сар гузашт аз ҳадди чораю тадбир гузаштани кор; об, ки аз сар гузашт, чи як ваҷаб, чи сад ваҷаб (зарб.); об аз сар лой будан а) гилолуд ва тира будани об аз саргаҳи он; б) киноя аз ноқису нодуруст будани коре аз ибтидо ва оғози он

◊ обашон ба як ҷӯй намеравад бо ҳамдигар созиш надоштани ду чиз ё ду кас, бо ҳам созгорӣ надоштани ду чиз ё ду кас

◊ об ба лаби ҷӯй баробар шудан ба ҳоли пештарааш даромадани коре; об баровардан (ба ҷое) ҷорӣ сохтани об ба ҷои собиқан беоб; об аз ҷигар бахшидан чизе ато кардан, чизе бахшидан ба касе; об дар ҷигар надоштан сахт мӯҳтоҷу фақир будан

◊ об аз даст начакидан касеро сахт хасису мумсик будан; об бар оташи касе рехтан хашми касеро фурӯ нишондан; об ба ҳован кӯфтан кори беҳуда ва абас кардан; об гирифтан обдору ширадор шудан (дар бораи мева); об гузаштан (аз либос ба тан, аз пойафзор ба по) тар шудан; оби чизе гурехтан (аз чизе, мевае ё гуле) таровати худро гум кардан, тару тозагии худро аз даст додан, хушк ва фарсуда шудан; об давидан ба устухони касе нашуънамо ёфтан, калонҷуссаву тануманд шудан; об карда хӯрдан чизеро нағз донистан, чизеро пурра аз худ кардан; об шудан а) ба об мубаддал шудани ягон ҷисми сахт (ях, филиз); б) лоғар ва хароб шудан, аз гӯшт фуромадан; в) мафтун, мутаҳаййир шудан дар асари чизе; оби даҳан рафтан ниг. даҳан об кушодан; оби рафта ба ҷӯй боз омадан боз ба даст даромадани давлат, ба бахту иқбол аз нав расидан; оби таҳорат додан а) ба касе барои таҳорат об додан; б) дар мавриди ба меҳмонӣ даъват кардан аз рӯи хоксорӣ гуфта мешавад; об рехтан ба сари чизе (касе) сарф кардан, нобуд кардан, сабаби нобудшавии чизе ё касе гардидан; обро лой кардан а) оби зулолу софро тира сохтан; б) миёни мардум шӯру фитна ангехтан; в) кореро қасдан чигилу сарбаста кардан (барои пинҳон доштани сирри худ); обро надида мӯза кашидан а) нафаҳмидаву насанҷида ба коре сар кардан, бемулоҳиза коре кардан; б) дар иҷрои коре шитоб кардан; обро пуф карда хӯрдан хеле боэҳтиёт рафтор кардан, эҳтиёткор будан; обу адо шудан а) азоб кашидан; б) дар ғам ва ҳасрати касе сӯхтан ва лоғару нотавон шудан; обу лой кардан (чизеро) чизеро (мас., моли дуздиро) ҷобаҷо ва пинҳон кардан ё пинҳонӣ фурӯхта пул кардан; обу равған кардан (ошро) зирбаки ошро тайёр кардан; обу такфин кардан мурдаро шустан ва ба кафан печондан; ба дасти касе об рехта натавонистан а) лаёқати хизмати касеро надоштан; б) дар коре ба касе баробар шуда натавонистан, дар ҳунар, кор ва ҳоказо аз замин то осмон фарқ доштани ду кас; ба рӯи об баровардан чизеро фош кардан, равшану бармало намудан; ба даҳон об гирифтан хомӯш истодан, гап назадан, сукут кардан; дар обу арақ ғӯтидан а) сахт арақ кардан, аракшор шудан; б) сахт дар ҳиҷолат мондан, шармсор шудан; даст ба об (хок) кардан қазои ҳоҷат кардан; даҳон об кушодан ҳавас рафтан ба чизе, рағбат ва иштиёқи аз ҳад зиёд пайдо шудан дар кас ба чизе, дил гум задан ба чизе; дили (ҷигари) касеро об кардан а) сахт мутаассир кардан; б) ғамгин ва маҳзун гардонидан; дил об хӯрдан ба касе эътимод доштан ба касе, мавриди боварӣ қарор гирифтан ба касе; думчаи касе об гирифтан касеро; а) қувватнок шудан, ҷон гирифтан; б) ҳавобаланд шудан; зери обу арақ мондан а) арақ кардан; б) аз ҳиҷолат ва шарм сахт арақрез шудан; майна об кардан (дар бораи чизе) фикри амиқ кардан, сахт фикр кардан; худро ба обу оташ задан барои расидан ба мақсаде аз ҳеҷ кори душвору хатарнок сар напечидан; оби дари хона қадр надорад (зарб.) чизи дастрас беқадр аст

II

[آب]

кит. моҳи ёздаҳуми румӣ, ки ба моҳи август баробар меояд